PESTA KAAMATAN/TADAU KAAMATAN

Bulan Mei kembali lagi dan buat anda yang berada di Borneo, Mei bermaksud Pesta Kaamatan bakal menjelma....

Pesta kaamatan ataupun Tadau Kaamatan merupakan salah satu perayaan yang penting dan bermakna kepada masyarakat Kadazan Dusun di Sabah.

Ia telah di rayakan dari turun temurun dari nenek moyang hingga hari ini. Tadau Kaamatan di rayakan setiap tahun pada bulan Mei dimana seluruh daerah di Sabah akan mengadakan Tadau Kaamatan di tempat masing-masing sebelum kemuncak perayaan tersebut di Hongkod Koisaan, Kadazandusun Cultural Association pada 30 dan 31 Mei.

Permulaan Tadau Kaamatan

Tadau Kaamatan di rayakan sebagai tanda kesyukuran kepada semangat padi iaitu Bambarayon selepas habis tuaian padi dan memperingati semangat pengorbanan Huminodun untuk menurunkan hujan.

Pada ketika dulu, terdapat sebuah kampung yang sangat aman dan damai di mana mempunyai tanaman padi dan buah-buahan yang subur. Pada suatu hari, kemarau panjang telah melanda kampung tersebut dan menyebabkan semua tanaman padi dan buah-buahan mati dan sungai menjadi kering.

Seluruh penduduk kampung merasa risau kerana mereka akan kehabisan makanan dan air jika kemarau masih berterusan.

Melihat keadaan yang teruk, Kinorohingan memanggil Bobolian untuk melihat keadaan tersebut. Kinorohingan dan isterinya, Sumundu merupakan seorang pemimpin di kampung tersebut dan mempunyai seorang anak perempuan iaitu Huminodun.

Semasa dalam upacaranya, Bobolian tersebut memberitahu Kinorohingan dimana kemarau tersebut akan berhenti sekiranya tanah bumi di basahi dengan darah seseorang yang mempunyai cintakasih yang tinggi terhadap semua.

Huminodun yang turut serta dalam upacara tersebut mendengar syarat yang diberi oleh Bobolian tersebut. Huminodun yang sudah merasai segala penderitaan yang di alami oleh penduduk kampungnya membuat refleksi yang sangat mendalam terhadap syarat yang telah diberikan oleh Bobolian tersebut.

Dia mahukan keamanan dan kegembiran kembali semula di kampung tersebut. Selepas membuat refleksi yang mendalam, Huminodun berjumpa dengan Kinorohingan dan Sumundu dan memberitahu mereka bahawa dia sanggup mengorbankan dirinya untuk menghentikan kemarau dan menurunkan hujan.

Kinorohingan dan Sumundu sangat sedih dengan permintaan Huminodun tetapi mereka tidak dapat menghalang kemahuannya. Keesokannya harinya, Kinorohingan dan Sumundu mengadakan perkumpulan dengan seluruh penduduk kampung dan memberitahu tentang permintaan Huminodun.

Hampir kesemua penduduk kampung tidak bersetuju dengan permintaan Huminodun dan memujuk Huminodun supaya membatalkan niatnya tetapi Huminodun tetap dengan keputusannya.

Menjelang senja, Kinorohingan dan kesemua penduduk kampung membawa Huminodun ke satu tempat yang lapang.

Sebelum memulakan upacara, Huminodun berkata kepada Kinorohingan dalam bahasa Dusun, “Ama, poluo iti turu rangoh dot parai, poluo hilo tangkob, koturu nopo rasam om, pasasadon noh ilo tuah dau” yang bermaksud, “Bapa, simpan tujuh tangkai padi ini dalam bakul tertutup dan tanam buah-buah padi ini apabila hujan turun”.

Selepas Huminodun menyerahkan tujuh tangkai padi tersebut, dia pun berlutut di tanah dan Kinorohingan pun menghunuskan pedangnya dan menujah pedang tersebut kepada Huminodun.

Sebaik saja Huminodun rebah di tanah dan darahnya mengalir keluar dari tubuhnya ke tanah, hujan turun dengan lebatnya di sertai dengan guruh yang kuat membasahi bumi. Kinorohingan dan kesemua penduduk kampung bersyukur kerana hujan telah menamatkan penderitaan mereka kerana cintakasih yang telah diberikan oleh Huminodun kepada bumi.

Semenjak itu, kampung tersebut mempunyai tanaman padi yang sangat subur dan mereka merayakan upacara kesyukuran kepada semangat padi iaitu Bambarayon dan memperingati semangat Huminodun yang telah berkorban untuk mereka selepas habis musim menuai padi.

Upacara kesyukuran ini di adakan sehingga ke hari ini dan menjadi tradisi dan kewajipan untuk di rayakan.

Tadau Kaamatan dulu dan sekarang

Mengimbas kembali kepada zaman kanak-kanak saya dimana kampung saya akan merayakan Tadau Kaamatan pada 30-31 Mei setiap tahun. Tadau Kaamatan di rayakan bersama dengan keluarga dan penduduk kampung.

Pada waktu itu, saya masih ingat dimana Tadau Kaamatan di rayakan dengan penuh tradisi dimana mereka membuat upacara dengan menyembelih seekor babi untuk di persembahkan kepada Bambarayon dengan tujuh tangkai padi yang di simpan dalam tangkob.

Selain itu, Sundait dalam bahasa Dusun yang bermaksud teka teki adalah menjadi sebahagian daripada perayaan Tadau Kaamatan dimana Sundait sangat berkait rapat dengan semangat padi.

Unduk Ngadau dalam bahasa Dusun yang bermaksud Ratu Cantik juga di pertandingkan dalam keadaan yang sederhana dimana seseorang Unduk Ngadau wajib mengetahui apakah makna sebenar untuk memperingati Huminodun yang mempunyai kecantikan yang luar biasa dari luar dan dalam.

Unduk Ngadau Peringkat Negeri Sabah 2018

Cantik kah Huminodun tahun ni?

Credit picture : Nelson Micheal photography & Empire Deb Lojikim Photograpgy

Selain itu, peralatan tradisional juga dimainkan seperti Gong dan Sompoton menandakan kegembiraan kita kerana mendapat hasil daripada tuaian. Tadau kaamatan di rayakan dengan sangat sederhana dan menyatukan kesemua penduduk kampung di tempat saya pada masa itu.

Tahun demi tahun, saya dapat merasakan perubahan demi perubahan dalam perayaan Tadau Kaamatan dimana saya melihat fokus utama dalam perayaan tersebut adalah Unduk Ngadau dimana semua orang akan teruja dan tidak sabar menunggu siapakah pemenang Unduk Ngadau pada tahun ini.

Iklan dan gambar-gambar peserta Unduk Ngadau juga di paparkan di laman web sosial di mana semua orang di kehendaki untuk membuat undian “ LIKE” terhadap gambar-gambar tersebut.

Semangat Humonodun

Persoalan saya ialah bagaimanakah semangat Huminodun di hayati dalam pertandingan ini?

Menurut lagenda Huminodun, Huminodun mengorbankan dirinya kepada penduduk kampungnya yang menderita dan kesusahan di sebabkan kemarau yang berpanjangan.

Bagi saya, ini merupakan kecantikan sebenar yang seharusnya di tonjolkan daripada kecantikan yang berlandaskan kepada rupa paras. Pada zaman ini, sudah tentunya kita tidak boleh menjadi seperti Huminodun yang sanggup mengorbankan dirinya dengan darah, tetapi di sini saya ingin membawa pembaca berfikir, “apakah maksud pengorbanan seperti dalam cerita Huminodun”?.

Melalui refleksi saya, pengorbanan ini sangat meluas definisinya di mana seseorang sanggup mengorbankan masa terluangnya untuk membuat kerja-kerja dengan komuniti yang tertindas, seseorang yang sanggup menghadkan masanya dengan keluarga dan rakan-rakan untuk mengenal pasti isu-isu yang melanda, seseorang yang sanggup melepaskan dunia hiburan dan keseronokan untuk peka kepada keadaan semasa di sekeliling dengan membuang sikap tidak ambil peduli.

Ini merupakan antara contoh-contoh pengorbanan kecil yang boleh di lakukan seperti Huminodun. Saya amat mengharapkan agar pemenang Unduk Ngadau pada tahun ini akan menghayati maksud sebenar“PENGORBANAN” yang telah di buat oleh Huminodun.

Selain isu Unduk Ngadau, sejauh manakah semangat Bambarayon juga di hayati dalam Tadau Kaamatan.

Bambarayon adalah semangat padi yang membantu para petani dalam menjaga tanaman padi dan memberikan kehidupan kepada mereka. Semangat Bambarayon sebati kepada tanah, sungai dan udara dimana kesemuanya ini berkait rapat antara satu sama lain.

Tanah tidak akan berfungsi tanpa air, kita tidak akan mendapat air tanpa sungai dan tanaman tidak boleh hidup tanpa udara oksigen. Kebergantungan elemen-elemen bumi antara satu sama lain ini telah membentuk satu kitaran sistem ekologi dimana jika salah satu elemen ini musnah akan menyebabkan kitaran tersebut tidak lengkap.

Kemusnahan kepada ekologi adalah seperti menghina dan tidak menghormati semangat Bambarayon yang mana kita rayakan setiap tahun dalam Tadau Kaamatan.

Melalui semangat Bambarayon ini, kita seharusnya menghayati untuk menyayangi bumi dan menyedari kepentingannya semasa perayaan ini.

Proses perjalanan Tadau Kaamatan seharusnya mengisarkan kepada keadaan isu alam sekarang di mana pemusnahan sedang berlaku seperti pembalakan, pembinaan empangan mega, pembakaran hutan yang akan menghilangkan semangat Bambarayon.

Melalui kesedaran ini, barulah kita dapat menghayati semangat Bambarayon sebenar daripada penghayatan melalui simbolik dengan merayakan Tadau Kaamatan dengan bertopengkan dua muka dimana kamu memuja Semangat Bambarayon tetapi pada masa yang sama mengambil bahagian dalam pemusnahan alam.

Maka saya melihat Tadau Kaamatan bukan setakat perayaan untuk memperingati semangat Bambarayon dan Huminodun, Tadau Kaamatan adalah perayaan yang seharusnya di renungkan dan di hayatikan dengan lebih mendalam apakah maknanya kita merayakan perayaan ini. Saya mengharapkan pembaca dapat membuat refleksi terhadap buah fikiran yang saya kongsikan melalui penulisan ini.

Sumber:

~Blogger

~Orang2 tua

SENARAI ISTILAH DAN TAFSIRAN UNDANG-UNDANG ADAT DAN SOGIT TOBILUNG

SENARAI ISTILAH.

1.Adat 
- Peraturan / Undang – undang.

2.Sogit 
- Denda ,Pendingin atau imbangan. Sejenis hukuman; dikenakan kepada seseorang apabila melakukan kesalahan merosakkan harta benda atau mencederakan seseorang.

3.Babas 
- Sogit pemberian mengikut adat yang bertujuan untuk mengekalkan tali persaudaraan.

4.Tonduk 
- Suatu benda kayu yang ditajamkan sebelah atas kemudian dipancakkan di atas tanah dekat pokok buah-buahan dan hujungnya menunjuk ke arah pokok buah-buahan menandakan tiada sesiapa berani mengambil atau mencuri buah – buahan tersebut.

5.Pagon 
- Benda berduri diikatpada pokok buah-buahan supaya tidak ada yang mencuri buah-buahannya.

6.Adat Malu 
-Suatu pampasan adat berkenaan apa-apa yang menjadikan pihak terkilan kepada kejatuhan berkaitan dengan maruah, keaiban, kehinaan atau hilang kehormatan dihadapan saudara – mara atau masyarakat.

7.Koimanan 
-Suatu kerugian atau ganti rugi yang ditanggung disebabkan kemungkiran janji untuk melaksanakan suatu perbuatan.

8.Kotoliban 
-Pampasan adat yang perlu dibayar oleh adik yang berkahwin sebelum kakaknya.

9.Lapau 
-Adat kepanasan kepada suami atau isteri yang melakukan persetubuhan dengan orang lain iaitu membayar adat lapau sebagai pendingin.

10.Solod 
-Mengahwini isteri orang lain.

11.Monolod 
-Seorang perempuan yang berkahwin seorang lelaki yang adalah suami orang lain.

12.Miakan 
-Persetubuhan haram diantara orang-orang yang belum berkahwin.

13.Momuod 
- Adat berkabong kerana kematian suami atau isteri.

14.Mongindorosi 
- Perbuatan, perkataan, bunyi atau isyarat yang bertujuan hendak mengancam dengan kecederaan, kematian atau ketakutan.

15.Mongintinggon 
- Perbuatan , perkataan, bunyi atau isyarat yang bertujuan hendak memalukan atau membangkitkan kemarahan.

16.Pitas 
- Adat pemutus tali persaudaraan yang hendak berkahwin.

17.Sumbang 
- Adat kepanasan kerana saudara kadim bersetubuh.

18.Lapau Namatai 
- Adat tertindeh kepada si mati.

19.Mengintulus 
- Kata-kata yang bertujuan supaya seseorang itu mati.

20.Adat Koyomutan
- Adat pembersih kerana terminum atau mandi di sungai, kolam atau perigi yang dibubuh oleh orang lain apa-apa jenis kekotoran seperti bangkai.

21.Mintoronong 
- Perbuatan khianat.

22.Moniguras 
- Perbuatan mengancam seseorang dengan menggunakan parang, kayu atau sebagainya seperti memotong rumah, pagar, tanaman atau sebagainya.

23.Adat Raat Ginawo
 - Adat pendingin kepada seseorang yang sakit hati kerana perbuatan yang tidak baik.

24.Bontuk
- Gelang yang diperbuat daripada luyang atau tembaga.

25.Mibusul 
- Perbuatan sumbang sejenis lelaki,homoseks.

26.Milokop
- Perbuatan sumbang sejenis perempuan, lesbian.

27.Keemomolian
- Suatu perbuatan yang tidak minta izin.

28.Labot
- Membuat rumah atau menebas ladang yang tidak siap kemudian ditinggalkan sehingga mendatangkan hantu labot.

29.Peeimamang
- Perbuatan yang berniat menganiaya seseorang.

30.Gumundala
- Ingkar janji.

31.Momudali
- Membuat tuduhan atau membuat kenyataan yang direka-reka dan palsu.

32.Solob
- Patung peliharaan bertujuan menghimpunkan iblis / syaitan untuk kepentingan sendiri,kemudian dijadikan sebagai kawan untuk menyembuhkan penyakit atau sebagainya.

33.Kosugkuan
 - Suatu perkahwinan dua orang lelaki yang datang dari keluarga yang sama berkahwin sama-sama kepada dua orang perempuan yang adalah sekeluarga.

34.Wayud
- Bayaran tambahan kepada orang yang mencuri dan membunuh binatang ternakan.

35.Adat Kababaaan
 - Adat perkahwinan yang ianya menjadi pengimbang.

36.Bangun
- Adat imbang atas kematian seseorang.

37.Adat Pulanut
 - Adat pemberian sebagai pekeras kepada adat sogit.

38.Adat Sonsol
- Adat inbangan jika berlaku kematian seseorang kerana perbuatan yang tidak disengajakan.

39.Miginawo
- Bercinta sebelum ada pertunangan.

40.Adat Pisukud
- Adat pekaras, adat perinding dan penolak kepanasan akibat membicarakan kedua pasangan lelaki dan perempuan yang sudah berhubungan sulit sebelum tunang dan berkahwin.

41.Karis Kiulu Sawan
- Keris atau gayang yang berkepala atau berulu gading gajah.

42.Gook
- Perkataan yang main-main dan boleh menyinggung perasaan orang lain.

43.Adat Purondom
- Adat satu depa kain hitam untuk orang bobolian.

44.Adat Sompol
- Adat satu depa kain putih untuk diberi kepada orang luka kerana dicederakan oleh orang.

45.Adat Kelikadan Dilah
- Adat diberi kepada ketua kampung kerana minta cerai tetapi kembali lagi dengan isterinya tanpa merujuk kepada Ketua Kampung.

46.Loting
- Adat tanda rumah yang tidak boleh dinaiki oleh orang lain kerana baru selesai upacara mengaji.

47.Keemuat
- Kata-kata yang menyebut kemaluam lelaki atau perempuan.

48.Adat Monoliduk
- Perbuatan seorang lelaki atau perempuan iaitu mengintip seseorang yang sedang mandi atau sedang tidur di dalam bilik.

49.Modsongodou
- Upacara mengaji dengan tujuan perubatan tradisional.

50.Popotogod 
- Membangkitkan kemarahan seseorang dengan cuba mengancam atau menyebut apa-apa perkataan yang tidak baik.

51.Adat Kotigagan
- Seseorang yang terkejut kerana melihat mayat di rumah, di ladang atau di sawah.

52.Kawantayan
- Seseorang yang mati di rumah orang yang adalah bukan saudara kadimnya. Saudara kadim si mati dikenakan membayar adat pendingin atau adat kawantayan.

53.Adat Keenggoritan
- Adat pemulih seseorang yang amat ketakutan akibat perbuataan orang yang cuba mengancam dengan kayu, parang dan sebagainya.

54.Adat Lakat
- Adat pendingin rumah yang ianya kematian seseorang yang adalah bukan saudara kadim.

55.Adat Kesulangan
- Adat pemberian kepada bobolian kerana gangguan semasa upacara mengaji seperti momurineet.

56.Kotulud Sunduwan 
- Seseorang yang amat terkejut kerana melihat perbuatan seseorang yang cuba mengancam.

57.Pangayam 
- Babi, kambing, lembu dan kerbau.

58.Unggas 
- Ayam

59.Gayo Babut 
- Adat kepanasan kepada orang tua kerana perkahwinan dua pasangan di mana ada terdapat tali persaudaraan si lelaki adalah anak kemanakan dan si perempuan adalah cucu kepada orang tua tersebut.

60.Popiasa 
- seseorang membuat penyataan palsu bertujuan menfitnah.

61.Monginggorit 
- Memuji bayi atau anak kerana kegemukan atau kecantikan.

62.Rondot Kabang 
- Kesalahan akibat membuat penyataan palsu dengan tujuan menfitnah.

63.Magawor 
- Memasuki bilik tidur perempuan dengan tujuan hendak merogol.

64.Mengorindang 
- Perbuatan khianat bertujuan hendak meruntuhkan rumahtangga orang.

65.Koonsipan 
- Tersepit, perlanggaran adat dalam perkahwinan dua pasangan di mana terdapat tali persaudaraan diantara kedua-dua pihak.

66.Memulansung 
- Seseorang yang mahu mengahwini seseorang gadis secara paksa.

67.Poposumboh 
- Menyakitkan seseorang dengan cara menyuruh syaitan atau iblis.

68.Mipopol 
-Bersumpah dengan bertujuan menegakkan kebenaran.

69.Mongimuntang 
- Menyebut perkataan lucah dengan tujuan memalukan seseorang.

70.Ketulang 
- Bayaran ganti rugi mengikut adat.

71.Sinandangaan 
- Kerbau, gong, tinukul, sumbul, gadur dan salapa.

72.Adat Namatai 
- Sogit orang mati (Roh)

Sumber;-

~kokian, koduan om kemeleangan dagai.

~Buku adat2 Tobilung

UNDANG-UNDANG ADAT DAN SOGIT TOBILUNG(PERKAHWINAN DAN PERCERAIAN DALAM MASYARAKAT TOBILUNG)

1.  PERKAHWINAN DAN PELBAGAI PANTANG LARANG 

1.1  Merisik

Seorang lelaki yang berhajat mengahwini seorang perempuan, hendaklah membuat risikan terlebih dahulu. Merisik bererti mengetahui kedudukan si perempuan yang ingin dikahwini sama ada masih bujang atau sebaliknya. Selain itu, merisik juga bertujuan mengenali budi pekerti seseorang perempuan yang bakal dijadikan sebagai teman hidup.

1.2  Kaedah Merisik

Apabila membuat risikan, pihak lelaki harus melantik seorang perisik yang digelar ‘bantaran’ untuk menjalankan tanggungjawab merisik seterusnya menjadi orang perantaraan antara pihak lelaki dan pihak perempuan. Bantaran mestilah seorang yang mahir dalam adat istiadat, jujur dan ikhlas. Tugas bantaran ialah merisik, seterusnya menghantar ‘sinsing’, sebagai perantara menentukan tarikh upacara pertunangan, perantaraan semasa bicara adat ( mirayat ) berian ‘nopung’ dan sehinggalah selesai upacara perkahwinan.

                                                                 

1.3  Menghantar Singsing

Selepas merisik dan mengetahui bahawa si perempuan yang dirisik masih bujang maka pihak lelaki akan menghantar sebentuk sinsing kepada keluarga pihak perempuan sama ada menerima pinangan lelaki atau tidak. Jika Pihak perempuan tidak menerima, sinsing yang dihantar itu akan dikembalikan dengan kadar segera. Jika pihak perempuan menerima pinangan maka keluarga perempuan akan berpesan kepada bantaran agar pihak lelaki datang meminang pada masa yang ditetapkan seterusnya upacara pertunangan dijalankan serta mengatur bicara adat berian dan menetapkan tarikh perkahwinan.
                                                                                                                                                

1.4  Majlis Pertunangan

a) Upacara pertunangan

b) Bicara mengatur berian ‘nopung’

c) Menetapkan majlis perkahwinan

d) Menjatuhkan adat lapik ( taklik ) pertunangan oleh Ketua Kampung

e) Jamuan makan dan minum

f) Majlis akan dihadiri oleh keluarga pihak lelaki dan perempuan serta saudara mara.

(I) Hantaran Menunang

a) Cincin emas

b) Kain / pakaian

c) Wang dan sebagainya

(II) Berian ‘Nopung’

lazimnya, selepas sahaja upacara pertunangan dijalankan maka kedua-dua pihak iaitu pihak lelaki dan pihak perempuan akan berpakat untuk mengatur berian ‘nopung’ yang akan dikendalikan oleh Ketua Kampung pihak perempuan. Di peringkat inilah bantaran yang dipilih memainkan peranan besar dan rumit kerana akan menjadi penghubung dan penyampai maklumat kepada pihak lelaki dan pihak perempuan berhubung dengan persetujuan tentang bayaran berian ‘nopung’ yang diminta dan ditetapkan oleh pihak perempuan.

a) Panding bertutup kumanis

b) Sabpa bertutup gong

c) Sabpa bertutup gong(?)

d) Luping besar ( tajau ) bertutup tinukul

e) Kerbau 1 ekor

f) Tinukul ( Sinawing )

g) Rampanau ( tajau kecil mempunyai telinga ) sebagai niodop

Pada zaman dahulu ‘nopung’ yang digunakan sebagai hantaran perkahwinan adalah berbentuk ‘dapu’ atau harta seperti gong dan tempayan. Walau bagaimana pun di zaman moden ini semua bentuk hantaran itu boleh ditukar dalam bentuk wang yang senilai dengannya.
                     

1.5  Majlis Perkahwinan

(I) Dihadiri oleh keluarga pihak lelaki dan pihak perempuan, sanak saudara dan orang ramai.

(II) Pakaian Pengantin Lelaki

a) Seluar panjang hitam
b) Baju sinupakan
c) Tanjak ‘sigar’
d) Selindang ‘musala’
e) Tali pinggang ‘sinabala’
f) Pedang / ‘keris’

(III) Pakaian Pengantin Perempuan

a) Sarung ‘tapi linongkitan’
b) Baju ‘sinurangga linongkitan’
c) Tudung ‘sunduk linongkitan kigiring’
d) Selindang ‘sinabala’
e) Karo
f)  Binolit
g) Lungkaki

(IV) Perhiasan Pelamin

(V) Perarakan ketibaan pengantin lelaki

a)  Pengantin lelaki diapit 2 orang pengapit (magat) dengan rombongannya di arak ke rumah pengantin perempuan dengan iringan paluan gong ‘pongigalan’ dan tarian ‘mongigol’.
b) Upacara membasuh kaki iaitu ketika menaiki rumah pengantin perempuan
c) Upacara momulu sigar / monurud tokobuk pengantin lelaki.
d) Upacara miilang.
e) Upacara lapik perkahwinan ( taklik ) oleh Ketua Kampung sebagai tanda sah perkahwinan.
 
1.6  Perkara Yang Membatalkan Perkahwinan
Ada beberapa keadaan atau Pantang larang yang boleh membatalkan perkahwinan. Pantang larang yang boleh membatalkan perkahwinan ada 3 bentuk iaitu Kopiyoon ( alamat tidak baik ), Raat Tinipi ( mimpi buruk ) dan Okosupan.

Tafsiran Pantang Larang
1) Kopiyoon
Dalam perjalanan pengantin lelaki menuju ( pergi ) ke rumah pengantin perempuan tiba-tiba ditengah jalan rombongan mendengar bunyi burung yang dipanggil ‘mongontik’ dalam bahasa Tobbilung atau berjumpa dengan binatang seperti kijang dan rusa maka perjalanan rombongan tersebut terpaksa dibatalkan atau berpatah balik. Tetapi salah seorang wakil rombongan pengantin lelaki harus menyampaikan perkara tersebut kepada pihak perempuan.
2) Raat Tinipi
Dalam menunggu tarikh untuk melansungkan perkahwinan, tiba-tiba salah satu pihak yang berkahwin itu bermimpi buruk seperti mimpi kahwin, memotong kerbau dan apa-apa mimpi yang mendatangkan keraguan atau tidak diingini maka perkahwinan tersebut terpaksa akan ditangguhkan atau dibatalkan jika pihak yang bermimpi itu merasakan sesuatu yang tidak sedap hati ‘arawog ginawo’.
3) Okosupan
Dalam menunggu tarikh untuk melansungkan perkahwinan, tiba-tiba berlaku kematian sama ada di pihak keluarga lelaki atau perempuan maka perkara ini harus disampaikan kepada pihak sebelah untuk menimbangkan perkara yang harus dilakukan sama ada membatalkan atau menangguhkan perkahwinan tersebut.
Nota:
1. Walau bagaimanapun ada adat yang boleh mengimbang atau dipercayai penolak bala tersebut iaitu sogit jika ada berlaku seperti salah satu perkara pantang larang tersebut.
2. Pantang larang tersebut jika tidak dipatuhi dipercayai suami isteri akan di timpa pelbagai penyakit dan pendek umur (mati). Dan kadang-kala ibubapa suami isteri juga akan di timpa pelbagai penyakit dan pendek umur (mati).
3. Oleh itu si lelaki yang mahu berkahwin dikehendaki membayar adat sogit kepada pihak perempuan
iaitu, 1 ekor babi besar dan 1 buah tinukul.

Peringatan
Walau pun ada adat seperti di atas tidak semestinya terpakai. Sekiranya ada perasaan was-was dan syak wasangka yang timbul maka terpulanglah kepada budi bicara kedua-dua belah pihak, tidak ada paksaan untuk menerima adat tersebut kerana balanya amat berat. Sekiranya perkahwinan terpaksa dibatalkan berpunca dari pantang larang tersebut maka tiada pendakwaan boleh dibuat.
 
1.7  Pantang Larang Masa Menghantar Sinsing
Sekiranya sinsing terjatuh semasa dalam perjalanan atau ketika ‘papatayid’ maka penghantar sinsing ( bantaran ) tersebut mesti terlucut dengan sendirinya dan diganti dengan orang lain.
Bantaran yang cuai sehingga menyebabkan sinsing terjatuh boleh dikenakan adat sogit 1 ekor ayam besar dan pulanut dibayar kepada pihak lelaki.

1.8  Pantang Larang Orang Yang Baru Kahwin             
Tidak boleh terkena hujan sebelum makan adat panansab, kerana jika terkena hujan dipercayai jika sudah mempunyai anak maka anak tersebut akan terkena penyakit ‘gandas’.Adat panansab ialah:-
a) Umbut pisang
b) Umbut rotan soworingan
c) Umbut rukatan

1.9 Adat Istiadat Setelah Memperoleh Anak
i. Mengadakan upacara makan sireh ‘popoingat’ setelah umur anak genap 7 hari dan pada masa yang sama memberi nama kepada si anak tersebut. Semasa upacara ini majlis makan dan minum juga akan disediakan mengikut kemampuan.
 
ii. Mengadakan upacara ‘monggorimpun’ setelah umur anak genap 30 hari ( 1 bulan ). Upacara ini dikendalikan oleh ‘bobolian’.
 
iii. Barangan Yang Di Pakai dalam Upacara Mongorimpun
a) 1 ekor ayam jantan
b) 1 bilah parang rapo
c) 1 buah tinukul
d) 1 buah gendang
e) 1 batang buluh ‘tinungkabar’

iv. Upacara ini dikendalikan oleh bobolian
 
v. Upacara ‘mongorimpun’ dijalankan dengan dua cara iaitu pertama, cara palapayan
dan kedua, cara popiyoson.
 
vi. Pengeras mengaji ‘mongorimpun’ cara palapayan sebanyak 80 sen
 
vii. Pengeras mengaji ‘mongorimpun’ cara popiyoson sebanyak 50 sen

viii. Tafsiran(move to senarai istilah)
a) Mongorimpun - mengembalikan semangat seseorang
b) Palapayan - cara berlagu dan cakap biasa
c) Popiyoson - cara berteriak dan cakap biasa

1.10  Adat Berladang
a) Mangagang - menebas, menanda
b) Madsalud - mengaji
c) Momodsu tonomon - memandikan bibit padi
d) Mangarantas - menghilangkan penyakit padi
e) Monimbu-timbu - memberi makan semangat padi
f) Tumimpuun/ponimpunan - memulakan mengetam padi
g) Mamaagi - membahagikan hasil padi kepada orang halus



2.  PERCERAIAN DAN DENDA ADAT DALAM MASYARAKAT TOBILUNG

Kaum Tobilung melarang keras perceraian antara suami isteri tanpa sebab-sebab yang munasabah. Walau bagaimana pun perceraian tidak dapat dielakkan. Perceraian kerapkali berlaku bukan sahaja kepada pasangan yang masih muda, malahan kepada mereka yang sudah lanjut usia. Dalam hal ini, hukum adat ada peruntukan seperti berikut.
  
2.1 Perceraian Berlaku Apabila
a) Perbuatan curang
b) Tidak hormat menghormati antara satu dengan lain
c) Kuat bergaduh
d) Kuat minum arak dan malas bekerja
e) Suami kahwin lagi ( poligami )
f)  Kuat cemburu buta
g) Suami meninggalkan isteri atau sebaliknya
h) Tidak ada kerukunan rumahtangga dan tiada tanggungjawab sebagai suami-isteri

2.2  Peruntukan Adat
a. Pihak Lelaki
Jika lelaki menceraikan isterinya tanpa sebab yang munasabah selain daripada belanja anak, haruslah menjelaskan semua berian jika belum dilunaskan dan dikenakan membayar adat cerai 1 ekor kerbau (sumandak) kepada isteri yang dicerai.
b. Pihak Perempuan
Jika si isteri menceraikan suaminya tanpa sebab yang munasabah maka akan dikenakan membayar adat cerai 1 ekor kerbau (indung) kepada suami yang dicerai.
 
2.3  Proses Perceraian
a) Kes suami isteri dibicarakan
b) Keputusan / Hukuman
c) Sijil / Surat cerai dikeluarkan oleh Mahkamah Anak Negeri.

2.4  Pembahagian Harta Apabila Bercerai
Ada dua jenis harta yang berkaitan dengan harta perkahwinan.
a) Harta sendiri baik suami mahupun isteri yang dibawa dari keluarga masing-masing dalam rumahtangga suami isteri.
b) Harta sepencarian yang diperolehi bersama semasa suami isteri.

Perbedaan kedua jenis harta perkahwinan ini adalah penting untuk pembahagian harta benda jika berlaku perceraian antara suami isteri. Lazimnya jika berlaku perceraian maka harta perkahwinan mestilah dibahagikan mengikut kaedah berikut.
a) Harta sendiri baik suami atau isteri hendaklah dipegang atau diambil masing-masing.
b) Harta yang diperolehi melalui pencarian bersama hendaklah dibahagi dua.

2.5  Kedudukan Anak Apabila Bercerai
1) Anak yang masih dibawah umur atau masih menyusu mestilah di bawah jagaan ibu.
2) Anak yang berumur 16 tahun ke atas diberi pilihan sama ada mengikut bapa atau ibu. Keputusan di tangan anak.

2.6  Perbelanjaan Anak Apabila Bercerai
Mengenai dengan perbelanjaan anak-anak apabila berlaku perceraian sama ada melalui muafakat atau tidak maka si bapa adalah dipertanggungjawabkan untuk memberi belanja bulanan mengikut persetujuan atau pertimbangan ketua adat tetapi tidak kurang RM 10.00 sebulan.

Sumber;-

~kokian, koduan om kemeleangan dagai.

~Buku adat2 Tobilung

UNDANG-UNDANG ADAT DAN SOGIT TOBILUNG(PERLANGGARAN NORMA-NORMA HIDUP MANUSIA)

1. Perbuatan Zina

Mana-mana lelaki dan perempuan yang tiada kaitan tali persaudaraan yang belum sah berkahwin membuat persetubuhan haram ( zina ) sehingga mengandung dan melahirkan anak adalah melakukan perlanggaran adat istiadat Tobilung dan boleh dikenakan:-

(I) Lelaki di arah mengahwini perempuan tersebut dan dikenakan adat;

(a) Membayar adat sogit kepanasan kampung 1 ekor babi besar dan pulanut 1

buah tinukul.

(b )Membayar adat malu ibubapa perempuan 1 buah tinukul

(c) Membayar adat berian seperti biasa

(d) Membayar adat pisukud kepada Ketua Kampung 1 buah tinukul dan 1 ekor ayam.

(II) Jika si lelaki tidak mahu mengahwini perempuan itu boleh dikenakan:-

(a) Membayar adat nopung 1 buah panding dan 1 buah tinukul.

(b) Membayar adat sogit kepanasan kampung 1 ekor babi besar dan pulanut 1 buah tinukul.

(c) Membayar adat malu kepada ibubapa perempuan 1 buah gong

(d) Diarah memberi belanja anak sehingga anak tersebut berumur 18 tahun.

(e) Membayar adat pisukud kepada Ketua Kampung 1 buah tinukul dan 1 ekor ayam.

2.  Perbuatan Sumbang (incest)

Mana-mana bapa yang melakukan persetubuhan haram ( zina ) dengan anak kandungnya sehingga mengandung dan melahirkan anak adalah melakukan perlanggaran adat istiadat Tobilung dan boleh dikenakan:-

(a) Membayar adat sogit kepanasan kampung ( sumbang ) 2 ekor kerbau iaitu 1 ekor kerbau(jantan) sibapa dan 1 ekor kerbau (betina) sianak.

(b) Membayar adat sogit kepanasan kampung 1 ekor babi besar dan pulanut 1 buah tinukul kepada ketua adat.

(c ) Membayar adat sogit kepanasan kampung kepada 7 buah kampung yang

berdekatan 1 ekor babi dan pulanut 1 buah tinukul setiap kampung.

(d) Membayar adat pisukud kepada ketua-ketua adat ( Ketua Kampung )

yang membicarakan kes itu 1 ekor babi dan pulanut 1 buah tinukul tiap seorang ketua adat ( Ketua Kampung ).

(e) Membayar adat pemutus hubungan bapa kandung dan anak kandung

( kopitongkiyadan mimaleeng ) 1 buah gong ( tawag ) kepada si isteri atau pun ibubapa si isteri.

(e) Sekiranya sibapa mempunyai isteri dikenakan membayar adat lapau 2 ekor

kerbau indung kepada si isteri iaitu 1 ekor lapau sibapa dan 1 ekor lapau si anak.

(g) Tidak boleh berkahwin dan dipisahkan ke tempat kampung yang berlainan.

Nota: 1. Pada masa perbicaraan kes ini, mesti memotong ( monobok ) 1 ekor babi

sebagai sogit bicara dan pulanut 1 buah tinukul dikendalikan oleh ketua adat:-

2. Tidak boleh menjalankan perbicaraan sebelum memotong ( monobok ) babi.

3. Kampung yang menerima sogit kepanasan kampung akan ditentukan oleh

Ketua Kampung.

4. Adat sogit sumbang 2 ekor kerbau itu tidak dimakan, hanya dibunuh dan

dipotong-potong hingga bercampur aduk dengan tanah. Kerbau itu adalah

sebagai ganti orang sumbang tersebut.

3.  Lapau Namatai

Barangsiapa di antara lelaki atau perempuan setelah kematian isteri atau suami, kemudian berkahwin lagi sebelum memberi adat todung  telah melakukan perlanggaran adapt istiadat Tobilung dan boleh dikenakan:-

(a) Membayar adat todung 1 bilah parang.

(b) Membayar adat lapau namatai 1 ekor kerbau kepada ibubapa simati.

Nota:- 1. Todung adalah adat cerai namatai.

2. Namatai adalah roh orang mati.

3. Adat todung ialah 1 bilah parang.

4.  Hubungan Sejenis

Sesiapa jua lelaki yang didapati melakukan hubungan sejenis ( mibusul ) dan perempuan yang didapati melakukan hubungan sejenis ( milokop) adalah melakukan perlanggaran adat istiadat suku kaum Tobilung dan boleh dikenakan:-

(a) Membayar adat sogit kepanasan kampung 1 ekor babi dan pulanut 1 buah

tinukul dibayar kepada ketua adat.

(b) Membayar adat sumbang kampung 1 ekor kerbau dibayar kepada Ketua

Kampung untuk dipotong dan dimakan beramai-ramai.

5.  Perbuatan Mencabul ( Magawor )

Sesiapa jua yang didapati menyelusup masuk ke bilik tidur seseorang perempuan baik melalui pintu ataupun tingkap dengan tujuan mahu mencabul atau merogol (magawor ) perempuan tersebut adalah melakukan perlanggaran adat istiadat Tobilung dan boleh dikenakan:-

(a) Membayar adat keenggoritan 1 ekor ayam dan pulanut 1 bontuk

(b) Membayar adat malu kepada ibubapa perempuan 1 buah tinukul.

6.  Membunuh Orang

Sesiapa jua yang didapati membunuh dengan sengaja dan mengakibatkan kematian adalah melakukan perlanggaran adat istiadat suku kaum Tobilung dan boleh dikenakan:-

(a) Membayar adat bangun asangkayu 30 sinandangan kepada keluarga simati.

7.  Disabit Membunuh

Sesiapa jua yang didapati ada kaitan dengan kematian seseorang atas tuduhan membunuh dan disabitkan dengan kesalahan membunuh dengan tidak sengaja adalah melakukan perlanggaran adat istiadat suku kaum Tobilung dan boleh dikenakan:-

(a) Membayar adat bangun asalapak 15 sinandangan kepada keluarga simati.

8.  Membunuh Dengan Tidak Sengaja

Sesiapa jua yang didapati terlibat dengan kematian seseorang yang disebabkan

perbuatan seseorang yang tidak sengaja adalah melakukan perlanggaran adat istiadat dan boleh dikenakan:-

(a) Membayar adat kombit bangun sonsol 2 sinandangan.

Nota: 1. Setiap adat sinandangan mesti didahului atau dikepalai dengan 1 ekor kerbau dan 1 buah gong barulah diikuti dengan adat sinandangan lain-lain seperti tajau, tinukul, sumbul, gadur dan salapa.

2. Kaedah 6, 7 dan 8 sebenarnya adalah kes jenayah dan seterusnya diserahkan kepada pihak Polis, kecuali kes ringkas yang dikembalikan oleh pihak Polis kepada Mahkamah Anak Negeri atau Ketua Kampung untuk tindakan selanjutnya.

9. Membunuh Ternakan Dan Binatang Peliharaan

Sesiapa jua yang didapati membunuh apa-apa ternakan seperti kerbau, sapi, kuda, babi dan sebagainya atau binatang peliharaan seperti anjing, kucing, ayam, itik dan sebagainya yang kepunyaan orang lain dengan tidak ada sebab munasabah adalah melakukan perlanggaran adat istiadat suku kaum Tobilung dan boleh dikenakan:-

(a) Membayar adat sogit 1 ekor ayam dan pulanut 1 bontuk.

(b ) Membayar gantirugi kepada pemunya ternakan.

(c) Membayar adat wayud sama besar atau nilai ternakan yang dibunuh.

10.  Kecederaan Yang Disebabkan Oleh Binatang Ternakan

Mana-mana binatang ternakan atau peliharaan milikan orang yang telah

mengakibatkan kecederaan kepada orang lain maka pemilik binatang ternakan atau peliharaan itu adalah melakukan perlanggaran adat istiadat kaum Tobilung dan boleh dikenakan:-

(a) Membayar adat sogit 1 ekor ayam dan pulanut 1 bontuk.

(b) Membayar kos perbelanjaan dan kos perubatan.

11. Melakukan Hubungan Seks Dengan Ternakan

Sesiapa jua yang didapati bersetubuh dengan binatang ternakan seperti kerbau, sapi, kuda, anjing dan sebagainya adalah melakukan perlanggaran adat istiadat kaum Tobilung dan boleh dikenakan:-

(a) Jika yang melanggar adat istiadat adalah lelaki yang beristeri atau perempuan yang bersuami dikenakan membayar adat malu kepada si isteri atau si suami 1 gong dan sogit 1 ekor ayam besar dan pulanut 1 bontuk.

(b) Membayar sogit kepanasan kampung 1 ekor babi besar dan 1 buah tinukul kepada ketua adat.

(c ) Membayar sogit kepanasan kampung kepada kampung-kampung yang berdekatan 1 ekor babi besar dan pulanut 1 buah tinukul.

(d ) Membayar adat pisukud kepada ketua adat yang membicarakan kes 2 ekor ayam besar dan pulanut 1 bilah parang.

Sumber;-

~kokian, koduan om kemeleangan dagai.

~Buku adat2 Tobilung

UNDANG-UNDANG ADAT DAN SOGIT TOBILUNG(PELBAGAI KESALAHAN SEKSUAL)

1.  Perbuatan Sumbang Kadim atau incest

(I) Barangsiapa diantara lelaki yang melakukan hubungan sex dengan seorang perempuan yang diketahui olehnya sebagai cucu perempuan, anak perempuan, adik atau kakak perempuan, nenek atau emaknya telah melakukan perlanggaran undang-undang adat Tobilung – Sumbang Tagayo.

(II) Atau Barangsiapa diantara perempuan yang berumur enam belas tahun ke atas  mengizinkan seorang lelaki yang diketahui olehnya sebagai datuk atau bapa atau adik lelaki atau abang, anak lelaki atau cucu lelakinya melakukan hubungan sex dengannya telah melakukan perlanggaran undang-undang adat Tobilung – Sumbang Tagayo.

(III) Dalam keadaan ini ‘adik atau kakak perempuan’ termasuk saudara perempuan seibu sebapa dan adik lelaki atau abang termasuk saudara lelaki seibu sebapa dan apa-apa ungkapan yang bermaksud perhubungan dua orang hendaklah terpakai walaupun perhubungan itu tidak dapat dikesan melalui nikah yang sah.

Lelaki di kenakan:-

(a) Membayar adat sumbang 1 ekor kerbau jantan (sandangau) kepada ketua adat dan

(b) Membayar adat sogit miukum 1 ekor babi dan adat pulanut 1 buah tinukul kepada ketua adat dan

(c) Menbayar adat pisukud kepada setiap pengadil (Ketua Kampung) 1 ekor babi dan adat pulanut 1 buah tinukul dan

(d) Membayar adat sogit kepanasan kampung 1 ekor babi dan adat pulanut 1 buah tinukul dan

(e) Membayar adat sogit kepanasan kampung setiap kampung  yang berdekatan. Ketua Kampung yang menerima sogit akan ditentukan oleh Ketua Adat.

Perempuan di kenakan:-

(a) Membayar adat sumbang 1 ekor kerbau betina (sumandak) kepada ketua adat dan

(b) Membayar sogit kampung 1 ekor babi dan adat pulanut 1 buah tinukul.

2.   Hubungan Seks Di antara anak saudara

Barangsiapa yang melakukan hubungan sex dengan seseorang yang diketahuinya sebagai saudaranya melalui pertalian persaudaraan sedarah sedaging telah melakukan perlanggaran undang-undang adat Tobilung dan boleh dikenakan:-

Lelaki:-

(a) Membayar adat sumbang 1 ekor kerbau (indung) kepada Ketua Kampung dan

(b) Membayar sogit miukum 1 ekor babi (besar) dan adat pulanut 1 buah tinukul dan

(c) Membayar adat pisukud kepada setiap ketua kampung yang membicarakan kes iaitu 1 ekor babi (besar) dan 1 buah tinukul.

(d) Membayar sogit kepanasan kampung 1 ekor babi dan adat pulanut 1 buah kepada ketua adat dan

(e) Membayar sogit kepanasan kampung setiap kampung yang berdekatan 1 ekor babi (besar) dan adat pulanut 1 buah tinukul. Kampung yang menerima adat sogit kampung ditentukan oleh Ketua Adat.

Perempuan:-

(f) Membayar adat sumbang 1 ekor kerbau betina (sumandak) dan

(g) Membayar sogit kampung 1 ekor babi dan adat pulanut 1 buah tinukul.

3.  Hubungan Sex Di Antara Orang Yang Belum Berkahwin

(I) Barangsiapa yang melakukan hubungan sex dengan mana-mana orang (bukan suami isteri) telah melakukan perlanggaran undang-undang adat Tobilung – Miakan. Si pelaku di denda:-
(a) Adat sogit kepanasan kampung 1 ekor babi (besar) dan adat pulanut 1 tinukul dan
(b) Membayar adat malu keluarga pihak perempuan 1 buah tinukul dan
(c) Membayar adat pisukud 1 buah tinukul dan 1 ekor ayam kepada setiap pengadil

(II) Merogol Anak Dara; Si Pelaku Dikenakan:-
(a) Adat kepampangan sinuruton  1 ekor ayam (golupo) kepada si perempuan dan
(b) Membayar sogit kepanasan kampung 1 ekor babi (besar) dan
(c) Membayar adat malu ibubapa pihak perempuan 1 kerbau (beasr).
 
(III) Sogit kepanasan kampung hendaklah diberi kepada Ketua Kampung; sogit itu dibahagi dengan kadar sama rata kepada semua keluarga yang tinggal di kampung itu.

4.  Melakukan Hubungan Sex di Ladang/ sawah padi
Melakukan hubungan sex atau ‘Miakan-akan’ di ladang atau sawah padi atau dalam kawasan hak milik sah orang lain boleh dikenakan sogit. Sogit di bayar kepada pemilik ladang seperti berikut: -
(a) Membayar adat sogit 1 ekor babi (besar) dan
(b) Membayar adat pulanut 1 buah tinukul dan
(c) Membayar adat pisukud kepada ketua kampung 1 buah tinukul dan 1 ekor ayam

Sumber;-

~kokian, koduan om kemeleangan dagai.

~Buku adat2 Tobilung